AMADEO

Nga Grigor Jovani

– Tregim –

E quanin qytet, por në fakt as qytezë nuk ishte. Një grusht pallatesh dy-tre katëshe në majë të një kodrine dhe disa shërbime të nevojshme për banuesit e tyre, një ambulancë me një doktor stazhier dhe një infermiere, më shumë për ndihmën e parë, një mini-market në katin përdhes të njerës prej godinave të banimit dhe një mencë punëtorësh përshtatur po në një apartament të tillë, që rrinte gjithë ditën hapur, ngaqë në orët ku nuk shërbente si restorant e kthenin në klub, ku servireshin vetëm dy gjëra, kafe ekspresi dhe pije me ngjyra, fërnet dhe konjak, prodhime vendi. Këto ishin shërbimet publike në atë vendbanim në majë të malit. Ndërsa ambulancën e vizitonin përditë banorët e qytezës dhe fshatarët e zonave përreth, kurse supemarketin modest amvisat e kuadrove të minierës ose të ushtarakëve dhe policëve të burgut të famshëm politik aty pranë, që fshihej pas një kodre misterioze ku ishte e rrezikshme të shkoje po nuk kishe punë, menca-klub frekuentohej përditë kryesisht nga meshkujt, minatorët, kuadrot e minierës dhe rrallë nga ushtarakët e burgut, që pinin nga një ekspres dhe nguteshin të largoheshin, mbase për hir të uniformave, që dukej sikur nuk i përshtateshin ambientit.
Sa isha unë atje, i emëruar mësues atë vit shkollor në teknikumin e minierave të qytezës, ku më shumë nxënës kishte natën se sa ditën, kishin provuar ta frekuntonin klubin e pasdites edhe disa kolege tona të reja, të porsaemëruara edhe ato, natyrisht me shoqërimin tonë. Por ishin penduar shpejt dhe e kishin ndërprerë këtë dëfrim në orët e tyre të lira. Klientët e tjerë, shumica djem minatorë që më të shumtën e kohës e kalonin nën tokë, kur dilnin në dritë dhe shikonin vajzat e emancipuara që u kishte dërguar në atë qytezë fati, ato u ngjanin me specie të rralla të një kopshti zoollogjik. Nuk ua shqitnin gjithë kohës sytë, me një lakmi e babëzi kaq të pështirë, saqë të shkretat nuk guxuan më të ekspozoheshin përpara “njerëzve të Neandertalit”, siç i quajtën më vonë ata djem fytyrënxirë nga pluhuri i mineralit.

I njihja të gjithë klientët e mencës-klub. Edhe të doja nuk kisha ku t’i vrisja tjetër orët e pasdites, të paktën deri sa të vinte nata dhe të mblidheshim të gjithë në dhomën tonë tek “pallati i beqarëve”, për t’u ulur në tavolinën e pokerit, lojës sonë të preferuar të bixhozit, ku shkëmbenim rregullisht paratë me njeri-tjetrin. Ç’të bënim, nuk kishin menduar të shndëronin ndonjë kat përdhes apartamenti në bangë, kështu që ne shërbeheshim përnatë nga “banga e pokerit”, që ishte njëri nga ne, për nevojat e lojës.
Çdo shoqëri kishte tavolinën e saj në lokal. Ne, “profesorët” e teknikumit, rrinim pranë dritares, për të parë rrugën. Minatorët preferonin tavolinat pranë banakut, sikur do të mbaronin ato pije me ngjyra, që i rrëkëllenin ne gota uji, si ujë. Ushtarakët uleshin në cepet e lokalit, ngaqë bisedonin me zë të ulët, të mos i dëgjonin të tjerët. Vetëm një tavolinë ishte e rezervuar për një klient të veçantë. Edhe kur s’vinte, mbetej bosh, duke pritur të zotin e saj. Askush nuk e zinte. Ishte për një ish ushtarak, tashmë i liruar, që banonte në njerin prej pallateve të qytezës.
Nuk ia dija emrin. Vinte gjithmonë i pashoqëruar, pak para se të perëndonte, me një dëshirë të shpallur për të mos pranuar asnjë tjetër në tavolinën e tij. Kalonte mes tavolinave pa u përshëndetur me asnjë, gjë e rrallë për zakonet e vendit. Por edhe askush nuk merrej me të. Ecte me hap të rëndë, si në paradë, trupdrejtë, për t’u ulur i heshtur në tavolinën e tij të rezervuar. As nga banaku nuk e kthente kokën. Dilte banakieri, gjë që e bënte vetëm për atë dhe i sillte kafenë e paporositur. Një ekspres dopio. Edhe kur e rrufiste, me lëvizje të ngadalta por të sigurta të dorës, nuk e humbiste asnjëherë drejtpeshimin. Ngjante se ishte gjithmonë në një pritje ceremoniale. Njëfarsoj ministri ushtarak, pa uniformë. Gjithmonë me kostum. Truphollë, kostumi ngjante se i ishte veshur një dordoleci. Kur ulej, i zbuloheshin çorapet laramane, që gjithmonë nuk u përshtateshin kostumeve që ndërronte, kur bënte kohë e mirë një me ngjyrë të hapur, kurse gjatë vranësirave një gri që i kishte dalë boja. Këpucët e tij ishin të ngrëna përpara, të shtypura tek thembrat, gjithmonë të palyera, por asnjëherë të baltosura, edhe kur jashtë binte shi mbi rrugicat e paasfaltuar të qytezës.
Klientët e tjerë e shpërblenin me të njejtën monedhë, e injoronin. Përveç banakierit, një burrë i moshuar vendas që shërbente atje qyshkur ishte hapur menca e punëtorëve në katin përdhes të “pallatit të beqarëve”, siç quhej ngaqë flinim në dy katet e sipërme ne, “jabanxhinjtë”, intelektualët e ardhur nga vise të ndryshme të vendit. Nganjëherë ulej edhe ai për pak minuta në tavolinën e rezervuar të ish ushtarakut – dukej që njiheshin prej kohësh – dhe shkëmbenin dy-tre fjalë. Pastaj banakieri kthehej në banakun e tij dhe i heshturi vazhdonte të pinte me ceremoni ekspresin dopio. Ky ritual zgjaste rreth një orë. Asgjë nuk mund t’ia prishte qetësinë olimpike, në antitezë me zhurmën e klientëve minatorë, mbushur me zhargonin e tyre të nëntokës, gjithëfarë sharjesh dhe provokimesh banale. Dukej se kjo rezonancë nuk arrinte tek ai. Kur mbaronte kafenë, ngrihej nga tavolina pa e thyer kurrizin, vishte kapelën – edhe këto i kishte dy dhe i përdorte sipas kohës, kur qe e mirë një republikë që gjithashtu nuk i përshtatej kostumit, kur qe e keqe një dimërore me veshë të pakopsitura poshtë, që i vareshin si vathë. Mbi tavolinë linte monedhat e kafesë, pa pritur kurrë resta. Kalonte përsëri mes tavolinave si robot i kurdisur.

Vërtet klientët e tjerë të lokalit, kryesisht shoqëritë e minatorëve – shumica të rinj nga fshatrat pranë, që ngjiteshin në qytezë për të ndjekur shkollën e natës – i silleshin me indiferencë ish oficerit, por kjo ndodhte vetëm kur ai shpallte fizikisht prezencën e tij. Kur nuk qe, ndodhte e kundërta. Dëgjoja ta merrnin nëpër gojë dhe të thoshin për të gjthfarë historirash. Strumbullari i bisedave ishte shkaku që e kishin zhveshur ose e kishin nxjerë në lirim. Dikush thoshte se e kishin zënë në banjot e repartit ushtarak me një ushtar. Një tjetër shtonte se vërtet shkaku isht seksual, veçse partneri erotik nuk ishte ushtar, por një femër në komandën ushtarake. Ca të tjerë kundërshtonin, duke thënë se ushtaraku nuk kishte lidhje me këto gjëra dhe se thashethemet kishin dalur kot, tjetër ishte shkaku. “Çfarë, do ta kishim mësuar!”, kundërshtonin nga ana e tyre të parët, ata të historisë me ushtarin. Atëhere, kundërshtuesit e parë nxirrnin variantin e tyre. Oficeri kishte kapur në flagrancë të shoqen, mësuesen e muzikës në tetëvjeçare, me njërin nga ushtarakët e lartë të garnizonit të burgut, i cili ishte mbrojtur për shkak të detyrës së tij dhe nuk i kishte dalë emri. Por nuk i kishte shpëtuar dot “drurit në hut” nga i shoqi i tradhtuar i mësueses, oficeri, veprim gjë që shkaktoi edhe daljen e tij në lirim, pak përpara pensionit. “Prapë mirë që nuk e kishte vrarë!”, i vinin kapak muhabetit.
Këto i thoshin midis tyre, nganjëherë me zë të lartë dhe herë të tjera duke përshpëritur, duke mbuluar me pëllëmbët e tyre të nxira nga pluhuri i minierës dhëmbët e prishur dhe mustaqet e zbardhura.
Ky avaz përditë, para se të vinte ose kur ikte ish ushtaraku.

Të vërtetën e mësova pak më vonë, prej banakierit të moshuar të mencës-klub, me të cilin kisha fituar njëfarë afrimiteti, edhe pse i kisha nipin në shkollë. Ishte i vetmi atje brenda që e njihte mirë klientin misterioz dhe që shkëmbente ndonjë dialog të shkurtër me të.
– Përse rri gjithmonë vetëm ky njeri? – e pyeta një ditë banakierin, kur u ndodhëm vetëm dhe ai kishte kaluar të pastronte tryezën time me një leckë të pistë.
– Pasha besën asht djeg me zjarr! – m’u përgjigj ai, duke tundur dhimbshëm kokën.
– Çfarë i ka ndodhur? – u interesova unë, pasi diçka përbrenda më thoshte që shkaku nuk mund të ishte ai që përrallisnin njerëzit e nëntokës, nuk ngjante për njeri të tillë.
– E ka shitu zoti me t’keqen ma t’madhe që mund ta xajë robin!
– Ç’e ka gjetur?
– I ka marrë mecin e vetëm, or m’cus! E ka ba budall! E kush do me ba shoqni me budallin!
U ul në tavolinën time dhe ngaqë nuk kishte punë në lokal, m’i tregoi të gjitha…

Rridhte nga një familje ushtarakësh në Tiranë. I ati kishte mbaruar Akademinë Ushtarake të Romës, kishte shërbyer pastaj në ushtrinë e mbretit, por ishte nga të parët që kishte ndëruar uniformën ushtarake të xhandarmërisë me atë të partizanëve.
Nuk u kishte dhënë llogari për pjesën e parë të karierës ushtarake fitimtarëve pas luftës, pasi kishte rënë dëshmor në të. Kishte lënë një djalë, oficerin në fjalë, të cilit theroria e të atit i siguroi një bursë ushtarake jashtë shtetit. Një gabim në detyrë, kur qe kthyer në Tiranë dhe e kishin caktuar diku në rrethinat e saj, e shpërnguli, mbase përkohësisht, në malësinë më të afërt. Këtu, në qytezë. Kishte arritur ndërkohë të dashurohej marrëzisht me një vajzë që porsa kishte mbaruar Liceun Artistik të kryeqytetit. U martuan urgjentisht dhe zbarkuan familjarisht në qytezë, që të mos humbisnin atë ç’ka kishin më të shtrenjtë, dashurinë e tyre. Vite më parë kjo punë, pesëmbëdhjetë – njëzetë. Kush dreqin e mbante mend…
– Ç’ndodhi më tej? – nuk më pritej mua të mësoja prishjen e asaj historie, që kishte nisur kaq romantikisht.
– U hyri dreqi n’bark!
– E tradhtoi e shoqja, siç thonë?
– Jo, or ti! Leni budallat e minierës, nuk dinë ç’thonë! Ajo ishte zonjë e vërtet!
– Atëhere…
– Eeeh, kur vjen e keqja hapi gardhin, or m’cus…
Dashuria u fali edhe atyre një djalë. U rrit i shëndetshëm, i bukur, i mbarë, aty në majë të malit. Ishte drita e tyre e syve. I fali edhe një visar shtesë. Talentin muzikor të së ëmës. Instrumentist virtuoz. Shkëlqente në festivalet e rrethit ku merrte pjesë, biles gjer në Tiranë i kishte vajtur fama. E ëma i ëndërronte karierën e mëvonshme muzikore. Veçse i ati, oficeri, bënte plane të tjera për të birin. Karriera ushtarake ishte në genet e fisit. I biri nuk mund të bënte përjashtim.
Kur erdhi koha të vendosnin për arsimin e mëtejshëm të birit të tyre të vetëm, përtej tetëvjeçares, brenda shtëpisë së tyre filluan tërmetet. Çdo prind në të veten. Mësuesja e muzikës dëshironte si asgjë tjetër në botë, që i biri të vazhdonte për muzikë. Edhe emrin ia kishte vënë Amadeo, të kishte fatin e “fëmijës magjik”, Moxartit. Kur nuk e kishte zhgënjyer i biri, si do ta bënte ajo! Por ra në një mur ushtarak. Betonarme, nga ato të bunkierëve, që ngrinte ushtria kudo. Amadeoja, më në fund, nuk mori në duart e njoma një violinë, por një uniformë ushtarake dhe një armë në emrin e tij. U rregjistrua, pas përpjekjeve këmbëngulës të të atit, në një shkollë ushtarake. Fati e solli që pikërisht ajo armë, pak kohë më vonë, t’i merrte jetën. E përdori pa kujdes në një stërvitje me armë të vërteta – ai ishte i prerë vetëm për instrumente muzikore, armët nuk i kishte qejf – dhe u vetëvra.

– Po oficeri, – nuk m’u durua mua, – ç’bëri pastaj?
– U marru! – më tha banakieri. – E ndjente veten me faj. Filloi të pinte. U ba gjysma e vetes. Prej asaj kohe harroi të flasë. Nuk bahej me asnjë… Fillikat tan kohën, si plepi në maj t’bjeshkës, që e trand murlani. Ky që kqyr tani… Erdhi një kohë që i morën uniformën. E nxorën në lirim. Por nuk u largu prej k’nej. Ku t’shkonte ma keq!
– E shoqja?
– Nuk e fali. E ndau. U kthye në gjini, atje n’Tiranë… Nga ajo ditë, nuk u ba e gjallë.
Këto më tha banakieri dhe u fsheh përsëri pas banakut. Nuk më hiqej nga mendja ish oficeri. Tani nuk ishte më misterioz për mua. Do ta shikoja prapë të nesërmen, me njerin prej kostumeve, shoqëruar me kapelen përkatëse, sipas kohës jashtë. Disa zakone njeriu nuk mund t’i ndryshojë kurrë.