Kthehesha pasdites vonë nga puna, kur u përballa me Sulën. Ishte ulur tek një stol i drunjtë në lulishten e gjitonisë sonë. U befasova. Kisha harruar se dikur kishim qenë komshinj në një lagje të periferisë së nënvleftësuar të Athinës, gjë që siç dukej, vazhdonte akoma. Ishte hera e parë që e ndeshja pas disa vitesh. U habit edhe ai që më pa. Me zor më njohu. Duhej të kisha ndryshuar shumë. Kisha vënë kile të tepërta, më ishin rralluar flokët dhe ecja më ngadalë se më parë, më dhembnin gjunjët e këmbëve. Por edhe ai nuk ishte i njëjti. Qe dobësuar shumë, ishte kërrusur dhe dhëmbët i ishin rralluar ndjeshëm. Shtrënguam duart, shkëmbyem pyetjet e zakonshme në raste të tilla, gjersa ndjemë se nuk kishim ç’të thoshim më. U përshëndetëm më ngrohtësisht se sa kur ishim takuar dhe i premtuam njeri-tjetrit të shiheshim më shpesh. Si e qysh nuk e saktësuam, numrat e telefonave që mbase i kishim ruajtur diku në ndonjë bllok të atëhershëm nuk ishte e sigurt që ekzistonin akoma.

* Sula kishte një mbiemër të çuditshëm, që nuk harrohej lehtë. Quhej Sulë Jatagani. Ishte nga malësitë e Krujës, ku ndonëse emrat e njerëzve ishin myslymanizuar këtu e shekuj, po kaq kohë mbiemrat e tyre u ngjanin toponimeve të vendit, ishin ngurtësuar në trajtën e tyre të hershme. Me përjashtime të rralla, siç qe ai i Sulës. Më kishte shpjeguar dikur, kur punonim bashkë tek betonet dhe ishim ulur pas punës së lodhshme të hanim paçe plëncash tek një gjellëtore pranë një kasapi që shiste mishra të freskëta, se si i ishte ngjitur ky mbiemër jo i zakonshëm familjes së tij.
– Keni qenë fis luftëtarësh? – e kisha pyetur.
– Jo, ç’ne. Barinj e blegtorë kemi qenë, me dhen e dhi jemi marrë.
– Atëhere?!
Sula ngriti kokën nga pjata e paçasë që avullonte akoma erën e këndshme dhe më tregoi me sy murin përballë.
– Çfarë? – e pyeta, pasi nuk pashë ndonjë të veçantë atje, vetëm ca korniza të vjetruara, me fotografi njerëzish duke ngrënë, ditën kur qe hapur dyqani dhe paçaja servirej falas.
– Mos më thuaj që je edhe ti në ato fotografi. Por nuk e besoj, aso kohe ti kullotje dhitë në Selitë dhe Livadhe, duke i rënë fyellit.
– Dhe megjithatë, jam edhe unë aty, tek muri…
– Me gjithë mend? – shqeva sytë unë nga hutimi i asaj që më tha.
– Po qysh?!
Sula nxori nga xhepi i jashtëm i çantës së tij të madhe, ku mbante rrobat e pas punës dhe ushqimet e ditës diçka që më pataksi, një thikë të çuditshme. Kishte një dorezë të përthyer druri në trajtë gjysmëhëne, brenda së cilës fshihej lama e shndritshme e çelikut të prerjes. Nuk dija si quhej, por e kuptova menjëherë se duhej të ishte një mjet pune i blegtorëve, zanat i hershëm i tij.
– E sheh këtë? – më pyeti Sula.
– Ëhë.
– Shiko tani atje tek muri, sipër fotografive!
Shtanga. Nuk e kisha vënë re më parë, atje kishin ekspozuar një thikë të tillë, shumëfishuar në përmasa, mbajtur rreth e rreth me gozhda të mëdha, që ishin ndryshkur nga avujt dhe vjetërsia e dyqanit. Po, po, tani mund t’i gjeja edhe një emër asaj thike të çuditshme Ngjante me… – Jatagan! – vazhdova unë me zë mendimin tim.
– E pra, jatagan quhet edhe kjo thika që mbaj unë me vete, siç mbaj edhe mbiemrin tim qyshkur kam lindur. Gjithë fisi ynë këtë mbiemër ka. Rrjedh prej kësaj thike të vogël, prej kohësh që nuk mbahen mend.
Më shpjegoi pastaj se ai biçak në formë miniature jatagani, që përthyente lamën e mprehtë dhe e fshihet brenda barkut të drunjtë të asaj doreze të lëmuar, ishte thjesht një vegël pune i blegtorëve në malësitë e tij. Me të rjepnin mishrat, pastronin lëkurët nga mbeturinat e mishit dhe të dhjamit, copëtonin plëncat e bënin gjithfarë punësh të tjera. Barinjtë e mbanin gjithmonë me vete. Nuk dihej kur u nevojitej. E kishte marrë edhe Sula me vete kur kishte ardhur këndej, nga të paktat gjëra. Ia kishte dhuruar i ati plak, lalë Ceni, ditën e ikjes, e kishte mbajtur vetë në brez një jetë të tërë dhe tani ia jepte me vete të birit, të mos harronte kush qe dhe nga vinte. Do ti që Sulës i kishte hyrë në punë ditëve të para të mërgimit. Këtu në qytetin e madh bridhte jashtë thertoreve dhe dyqaneve të mishit dhe më shumë me shenja se me fjalë kërkonte punë që mund t’i bënte me këtë thikë. Ata që dinin nga zanati nuk frikësoheshin nga ky djalosh i huaj që u tundte thikën para syve. E provonin në punë, të rripte lëkurët dhe të priste mishra dhe ai nuk i zhgënjente. Ishte punë e zorshme, shumë e lodhshme, e paguanin me thërrime… Po ç’rëndësi kishte? Mbijetoi. I bëri punë jatagani që mbante me vete. Le që ishte mjeshtër me të. Lëkurat e ndyra pastroheshin me të për bukuri dhe vinin e bëheshin të buta, të shndritshme. Pale ç’fitonin pronarët me punën e tij. Më vonë mendoi se duhej të zinte një punë tjetër, me më shumë të ardhura. Kishte mësuar edhe gjuhën më shumë, jetonte më mirë një apartament të vogël por të pastër në qendër të qytetit, bashkë me ca patriotë të tij, veçse vitet shkonin dhe ai duhej të nikoqirepsej, të bënte familje. I thanë disa miq se në ndërtim paguhej më mirë se në çdo punë tjetër. Kishte lodhje më shumë, por përse kishin ardhur këtu? Nuk e bëri dysh. U shkoi pas patriotëve dhe ata e sistemuan menjëherë. Punonin në një shoqëri ndërtimesh që betononte bregdetin e Vuliagmenit dhe puna vazhdonte prej vitesh. Aty u njohëm edhe bashkë. Sula ishte djalë i fuqishëm, duart i hanin për punë dhe syri nuk i bënte tërr. Ndryshe nga unë, që e bëja për herë të parë atë punë. Isha mësuar nëpër zyra, njeri letrash, por nevoja ku nuk të shtyn. Fati im të miqësohesha qysh në fillim me Sulën. Gjysmën e punës ma bënte ai. Sa të mësohesha dhe të më shëroheshin pëllëmbët e dërmuara nga lopata, të cilat i lidhja me shami. Kur uleshim të hanim gjatë pushimeve të drekës, ai largohej. I vinte turp, një çikë sallam dhe bukë merrte me vete. Njeri pa njeri. U në ngrihesha dhe e merrja pranë, të ndanim gjellën time. Unë kisha familje, gruaja më gatuante përnatë atë që do të merrja me vete. I thosha të vinte ca më shumë, ngaqë puna të hapte oreksin. Kisha hallin e Sulës. Pastaj, kur tepronte koha, nxirrja ndonjë libër nga çanta. Kjo i tërbonte të tjerët. Nuk e di pse. U ngjante e panatyrshme të nxirrje libra në atë mjedis. Fillonin e më vinin në lojë. Erdhi dhe m’u bënë të padurueshme ngacmimet e tyre pa takt dhe nganjëherë të ndyra.
– Edhe kur fle me gruan netëve, libra lexon? – “interesoheshin”. – Po kalamajtë si i ke bërë, me libra?
Një herë Sula nuk duroi. E kapi për grykësh njërin prej tyre dhe iu hakërrue egër: “E shikon këtë thikë këtu? Ta pres qafën si berr po të vazhdosh këto lojna. Ta rrjep lëkurën dhe ta shes për dy lek”. Kaq tha, mbante në dorë “jataganin” e tij dhe ngjante i gatshëm ta vinte në punë. Askush nuk guxoi më të tallej me mua.
– Pse nuk martohesh? – e pyeta një ditë.
– Tani me Olimpiadën janë hapur punët, nuk do të mbetemi pa to. Edhe ca pare ke mbledhur mënjanë. Unë them se duhet të mblidhesh në familjen tënde. Do të të ndihmoj unë për ndonjë shtëpi, në lagjen time. Kalon koha, Sulë.
– Falemnderës! – tha. – E kam menduar edhe vetë.
Pas ca muajsh, kur kishte shkuar në fshat për të parë atin e tij të sëmurë, u kthye me një vajzë të moshës së tij me vete. Trokiti në portën time një pasdite vonë dhe i morëm të dy brenda. Vajza dridhej nga të ftohtit e Athinës, nuk ishte veshur mirë dhe fytyra i ishte bërë lulëkuqe prej turpit.
– Ma bëj hallall, – më tha Sula, kur u ulëm, – solla edhe Bukrën me vete. Nuk kam ku ta çoj, në dhomë jemi shumë. Më ke thënë se do të më ndihmosh.
– E vodhe? – e pyeta duke qeshur. – Jatagani top, or Sulë! Por unë di se vetëm berra i vidhnit njeri-tjetrit atje lart. I mbajtëm ca kohë në shtëpi, gjersa ime shoqe u gjeti një garsoniere të lirë në lagjen tonë. Ai vazhdonte të punonte gjithë ditën në beton, në Vuliagmenin e largët, unë kisha gjetur një punë më të lehtë, shitës në një dyqan mallrash elektrike të qendrës. Rrallë e për mall takoheshim tani me Sulën. E ndeshja nganjëherë në rrugë.

– Ç’bën Bukuria? – e pyesja. Ai ngrysej. Diçka nuk shkonte mirë. E shkreta vajzë, mërzitej gjithë ditën e vetme, brenda katër muresh. Nuk dinte as gjuhën të dilte jashtë, për ndonjë psonjë. I bënte Sula mbrëmjeve, në kthim. Ajo bukuri e freskët mali filloi të venitej nga mërzitja. Sula e kishte fotografinë e saj tek celulari, kur i tekej e hapte dhe e shikonte. Ajo nuk kishte si të çmallej me burrin që e shihte vetëm ca orë netëve, më shumë të përgjumur, dërmuar nga orët e panumërta dhe të lodhshme të betonit. Filluan dhe grindeshin. Vajza i propozoi ta kthente përsëri në fshat. Do ta priste atje. Nuk ishte për të Athina. Por Sula nuk donte as ta mendonte këtë mundësi, tani që kishte hapur shtëpinë… E ndjente, nuk mund të rronte pa gruan e tij.
– Iku Bukra, – më tha një ditë, kur e takova jashtë.
– Ku, ore?
– Në fshat, tek gjinia e vet. Kishte lajmëruar vëllezërit, s’di se si. Erdhën dhe e morën një ditë, kur unë kisha shkuar në punë. Kur u ktheva, nuk e gjeta.

Nga ajo kohë u bë tjetër njeri. U bë pa qejf, as edhe me mua nuk kishte më dëshirë të takohej. Por për Bukrën e tij nuk fliste kurrë keq, me asnjë. Ia kishte fotografinë në celular dhe kur e zinte malli shumë e shikonte. Atëherë mërzitej më shumë, gati të pëlciste. Herën e fundit që e pashë në këtë gjendje ishte tek kafeneja e lagjes, ku mblidheshin shqiptarë më shumë, ngaqë dyqanxhi ishte një i yni. Kishte edhe televizor me satelit, që transmetonte kanalet shqiptare, mësonin lajme nga atdheu. Në një cep, Sula pinte raki me ca patriotë. Ma bëri me sy të shkoja atje. Shkova. Sula kishte nxjerrë celularin, mbase e kishte marrë malli për Bukrën e tij, ashtu në qejf siç ishte nga rakia. Nuk e mora vesh mirë si e qysh ndodhi ajo hata. Qysh shpërtheu në atë farë mënyre Sula dhe për pak sa nuk bëri një krim të rëndë. Mbaj mend se isha duke kërkuar një karrige të lirë aty rrotull tavolinave, kur u ktheva i trembur nga zhurma e papritur dhe pashë Sulën mbi një njeri fyrtyrëpërgjakur, poshtë në dysheme.
– Kërko të falur, se ta marr shpirtin, ta pres qafën si berr!
Dyshemeja ishte mbushur me gjakun e tjetrit, që ishte poshtë Sulës, i cili kishte lëshuar mbi njeriun e shkretë një breshëri grushtesh të fortë, me ato duart e tij të zmadhuara dhe të ngurtësuara nga betoni, para se të nxirrte nga xhepi “jataganin” e vet, i gatshëm ta vinte në punë. Por nuk kishte arritur, të tjerët kishin mundur t’ia mbërthenin duart lart, që të mos e përdorte dhe të ndodhte hata më e madhe. Kurse ai vazhdonte t’i hakërrehej i tërbuar viktimës së mjerë: “Gruaja ime nuk është për turinjtë e tu të qelbur! Kërko të falur dhe mos e zë më me gojë! Ta marr shpirtin, ta rrjep lëkurën me jatagan!”
E kuptova ç’kishte ndodhur. Sula kishte nxjerrë celularin për të parë si gjithmonë fotografinë e bukurisë së humbur, tjetri pale ç’tallje kishte bërë me hallin dhe dhimbjen e tij…, dhe hataja nuk ishte vonuar. I zoti i dyqanit, i frikësuar nga masat e rrepta të rendit në kësi rastesh, sidomos tek lokalet e emigrantëve, kishte telefonuar atje ku duhej dhe policët grekë nuk vonuan. Sa ishim qetësuar ne dhe ishim ulur nëpër vende, ia behën njerëzit e ligjit dhe e vunë Sulën në pranga. Mbanin në duar edhe “jataganin” e tij, i cili nuk di si kishte përfunduar i flakur në një qoshe të lokalit, si dëshmi krimi. U dënua me tre vjet burgim, për dëmtime të rënda trupore, tjetri kishte përfunduar me turinj dhe brinjë të thyera në spital, si edhe për mbajtje dhe përdorim armësh të ftohta pa leje. Doli pesë muaj më përpara, për sjellje dhe punë të mirë në burg.
*E pashë tek largohej i kërrusur, pas takimit tonë të beftë, kur kishin kaluar kaq vjet nga hera e fundit. Dhe nuk di pse më ngjau me “jataganin” e tij. Veçse tani lama e ftohtë dhe e shndritshme ishte ngërthyer një herë e mirë, brenda dorezës prej druri të lëmuar.

(Athinë, janar 2022)