Pse nuk vaksinohen evropianolindorët?

Në javët e fundit, ndërsa Evropa është bërë sërish epiqendra globale e pandemisë së COVID-19, shtimi i rasteve me koronavirus, i shtrimeve në spital dhe i vdekjeve ka nxjerrë në pah hezitimin e vazhdueshëm për t’u vaksinuar të një grupi evropianësh në veçanti: atyre në Lindjen ish-komuniste. Ndërsa 75,6% e qytetarëve të Bashkimit Evropian janë plotësisht të vaksinuar, përqindja në Bullgari është 26,2% dhe 39,6% në Rumani. Në vendet jashtë BE-së, shifrat janë edhe më të zymta. Vetëm 20.2% e popullsisë së Ukrainës dhe 36.3% e Rusisë janë plotësisht të vaksinuara.

Çfarë nuk shkon me Evropën Lindore? E përmbledhur në një fjalë të vetme: dezinformim. Rajoni është i zhytur në të, një trashëgimi e prishjes së besimit të publikut në institucionet qeveritare pas komunizmit. Teoritë e ethshme të konspiracionit kanë kapluar këto vende si hija e koronavirusit.

Një mjeke ukrainase përmblodhi së fundmi situatën në vendin e saj: “Histori të rreme janë përhapur gjerësisht, duke i bërë njerëzit të besojnë në mikroçipe dhe mutacione gjenetike… Disa priftërinj ortodoksë u kanë kërkuar hapur dhe në mënyrë agresive njerëzve që të mos vaksinohen dhe rrjetet sociale janë mbushur me thashetheme nga më absurdet. Ukrainasit kanë mësuar të mos i besojnë çdo iniciative të autoriteteve dhe vaksinimi nuk bën përjashtim.”

Tani, ndërsa shifrat e vdekjeve i tejkalojnë kulmet e mëparshme dhe frika rritet, shkalla e vaksinimit po rritet. Por në shumë vende, certifikatat e rreme të vaksinave dhe rezultatet e rreme të testeve PCR janë të përhapura – në Bullgari, për shembull, certifikatat e vaksinave dhe rezultatet e testeve mund të blihen për 150-300 euro (173-347 dollarë) – dhe askush nuk e di se sa dokumente të tilla janë në qarkullim. Edhe ata që kanë parë shumë miq të vdesin ende këmbëngulin se vaksinat janë të rrezikshme sepse përmbajnë nanobote ose do të rishkruajnë ADN-në tuaj, ose se siguria publike nuk mund t’u besohet korporatave farmaceutike globale.

Natyrisht, thashethemet dhe dezinformimet janë të përhapura edhe në Perëndim. Fox News, kanali më i ndjekur i lajmeve në Shtetet e Bashkuara, ka përhapur dezinformimin e vaksinave për vite me radhë. Por 70% e të rriturve amerikanë tani janë plotësisht të vaksinuar. Pse kaq shumë evropianolindorë janë më të ndjeshëm?

Niveli i ulët i besimit publik që dallon Evropën Lindore është një trashëgimi e kolapsit të komunizmit, recesioneve të thella tranzicionale në shumë vende dhe dështimit të qeverive postkomuniste për të zbutur efektet. Ndërsa një artikull shumë i shpërndarë i Reuters raporton opinionin e “ekspertëve” të paidentifikuar që fajësojnë “dekada të sundimit komunist që gërryen besimin e publikut në institucionet shtetërore”, besimi i publikut ishte, në fakt, shumë më i lartë në komunizëm.

Gjatë shkrimit të librit tonë të fundit, Taking Stock of Shock: Social Consequences of the 1989 Revolutions, ne eksploruam mungesën e besimit publik të evropianolindorëve duke përdorur të dhëna nga Anketa e Vlerave Botërore dhe Anketa e Jetës në Tranzicion të realizuara nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH).

Me pak përjashtime, Anketa e Vlerave Botërore tregon një rënie të vazhdueshme në vendet ish-komuniste në përqindjen e njerëzve që pajtohen me thënien se “mund t’u besohet shumicës së njerëzve”. Kjo rënie ishte më e theksuar në vendet që pësuan një recesion më të thellë postkomunist dhe që nuk u kthye kur rritja ekonomike më në fund u rikthye. Në vend të kësaj, besimi i publikut vazhdoi të bjerë. Në Bullgari, midis vitit 1995 dhe 1998, disa nga vitet më të këqija të recesionit të tranzicionit, 23.7% e të anketuarve kishin besim te bashkëqytetarët e tyre, krahasuar me vetëm 17.1% në 2017-2020. Në Rumani, besimi social ra nga 17.9% në 12.1% në të njëjtën periudhë.

Edhe në rastet relativisht të suksesshme të Polonisë dhe Republikës Çeke, për të cilat Anketa e Vlerave Botërore ka të dhëna më të plota, besimi gjatë tranzicionit postkomunist ra. Në vitet 1989-1992, 31.3% e polakëve dhe 30.2% e çekëve besonin se shumica e njerëzve mund të besoheshin. Në 2017-2020, kjo përqindje ishte dukshëm më e ulët – vetëm 24.1% dhe 21.1%, respektivisht. Në mënyrë të dukshme, ndërsa besimi social në Evropën Lindore ra midis vitit 1991 dhe 2007, ai u rrit në Evropën Perëndimore.

BERZH nisi anketën e saj masive Jeta në Tranzicion në 2006 duke përdorur 1,000 intervista ballë për ballë në secilin prej 28 vendeve postkomuniste. Ajo zbuloi se ndërsa dy të tretat e të anketuarve besonin se, para vitit 1989, shumica e njerëzve mund të besoheshin, vetëm rreth një e treta ranë dakord që shumica e njerëzve mund të besoheshin 17 vjet më vonë. Ky rezultat ishte i qëndrueshëm në të gjitha rajonet dhe vendet, ku shumica e të anketuarve në të gjitha grupmoshat dhe kategoritë e të ardhurave ranë dakord se njerëzit në përgjithësi ishin “më të besueshëm” nën komunizëm.

Jo çuditërisht, zhgënjimi me rezultatet e tranzicionit gjithashtu uli besimin mesatar në institucionet publike (përfshirë qeverinë, parlamentin, gjykatat, ushtrinë dhe policinë) në të gjithë rajonin post-komunist nga vitet 1990 deri në 2010. Nga viti 1990 deri në vitin 2013, besimi në institucionet politike në Evropën Qendrore dhe Lindore u përgjysmua.

Duke reflektuar mbi këto të dhëna, Erik Berglöf, krye ekonomist i BERZH-it në atë kohë, arriti në përfundimin: “Është e rëndësishme të kihet parasysh se dëmi i bërë gjatë kohërave të vështira, jo vetëm për mirëqenien materiale, por edhe për nivelet e përgjithshme të besimit dhe mirëqenien subjektive, nuk duhet nënvlerësuar.”

Në fakt, të dhënat e sondazhit nxjerrin në pah një fakt pak të njohur: recesionet postkomuniste ishin më të këqijat në historinë moderne, shumë më keq se Depresioni i Madh. Por jo të gjitha vendet vuajtën njësoj. Ndërsa disa, veçanërisht vendet e Evropës Qendrore, e morën veten relativisht shpejt dhe përparuan drejt normave të BE-së, shumë të tjerë pësuan humbje të paimagjinueshme. Vendi mesatar postkomunist u kthye në nivelet e prodhimit ekonomik të para vitit 1989 vetëm pas 17 vjetësh, duke ushqyer një trashëgimi të thellë mosbesimi dhe një ndjenjë braktisjeje në vende që, nën komunizëm, ushqenin një kulturë ndihme reciproke kundër shtetit.

Përvoja e Evropës Lindore me pandeminë tregon se shumë vende nuk e kanë ndryshuar ende erozionin e thellë të besimit publik që filloi pas vitit 1989. Shumë përpara se të shpërthente kriza, këto vende ishin bërë terren pjellor për fushata dezinformuese – shpesh me origjinë ruse – që synojnë ta kthejnë opinionin publik kundër BE-së, kundër Perëndimit dhe kundër ekspertëve të suksesshëm në vendet e tyre. Shkalla e lartë e skepticizmit ndaj vaksinave dhe vaksinimit në rajon dhe shifrat në rritje të vdekjeve janë një rezultat i dukshëm – një rezultat që nuk pasqyron dekada sundimi komunist, por më tepër pasojat sociale prej dekadash të kolapsit të tij.